เดนิสโซแวน (Denisovan)
เดนิสโซแวน เป็นมนุษย์ดึกดำบรรพ ที่มีชีวิตอยู่เมื่อ 76,000-52,000 ปีก่อน ซึ่งเป็นช่วงของยุคที่เรียกว่าพาลีโอลิธิก (Paleolithic) พวกเขาอาศัยอยู่บริเวณเทือกเขาอัลไตทางตอนใต้ของไซบีเรีย ธิเบต จีนจนถึงประเทศลาว
การค้นพบชิ้นส่วนกระดูกของเดนิสโซแวน
1970s มิคาอิล ชุนคอฟ (Mikhail Shunkov) นักบรรพชีวินวิทยา และอนาโตลี เดเรเวียนโก้ (Anatoly Derevyanka) นักโบราณคดีได้ทำการขุดค้นบริเวณถ้ำเดนิสโซว่า (Denissowa Cave) ใกล้กับพรหมแดนรัสเซีย-คาซัคสถาน ภายใต้โครงการของพิพิธภัณฑ์ธรรมชาติโนโวซิเบิร์ก (the Natural History Musum of Novosibirsk) สถาบันวิทยาศาสตร์รัสเซีย (The Russian Academy of Sciences)
2000 มีการค้นพบฟันกลามของเดนิสโซแวน (ชิ้นส่วนนี้ถูกเรียกว่า Denisova 4) ซึ่งในเวลานั้นยังไม่สามารถระบุได้ว่าเป็นชิ้นส่วนฟันของมนุษย์สายพันธุ์ใด
2008 มิคาอิล ชุนคอฟ และทีม ได้ค้นพบชิ้นส่วนข้อต่อของนิ้ว (Denisova 3) ซึ่งมีอายุ 48,000-30,000 ปี โดยน่าจะเป็นชิ้นส่วนของเด็กที่อายุประมาณ 5-7 ปี โดยในขณะนั้นเด็กคนนี้ถูกตั้งฉายาว่า “X-woman”
ชิ้นส่วนข้อต่อของนิ้ว Denisovan-3 pนี้ถูกส่งไปยังเยอรมัน ให้กับสแวนตี้ ฟาโบ (Svante Pääbo) นักวิทยาศาสตร์ของสถาบันวิวัฒนาการ-แม็กซ์ แพล็งค์ (Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology) ในเยอรมัน เพื่อพิสูจน์ว่าชิ้นส่วนนี้เป็นของมนุษย์สายพันธุ์ที่มีอยู่หรือว่าเป็นสายพันธุ์ใหม่
2010 หลังจากใช้เวลา 2 ปี สแวนตี้ ฟาโบ ก็สามารถสร้างจีโนมของเดนิสโซแวนได้สำเร็จ และยืนยันได้ว่าเดนิสโซแวนเป็นมนุษย์สายพันธ์ใหม่ของมนุษย์โบราณ ที่แตกต่างจากนีอันเดอร์ทัล (Neanderthals)
2011 ขุดพบิ้นส่วนของนิ้วโป้งเท้าซ้าย ซึ่งมีอายุระหว่าง 130,000-90,000 ปีก่อน
2015 ค้นพบฟันกล้าม (Denisova 8)
2017 ในประเทศจีนมีการขุดพบชิ้นส่วนของกระโหลก ซึ่งมีอายุ 125,000-105,000 ปีก่อน ซึ่งเดนิสโซแวนที่ขุดเจอที่ประเทศจีนนี้ถูกเรียกว่า Xuchang Human
2018 ในประเทศลาว มีการค้นพบชิ้นส่วนฟัน (TNH2-1) ภายในถ้ำงูเห่า (Tam Ngu Hao) ซึ่งจากการศึกษาพบว่าเป็นฟันของเด็กผู้หญิง อายุ 3-8.5 ปี และมีชีวิตอยู่เมื่อ 164,000-131,000 ปีก่อน